Bitxikeriak
FOLKLOREA
DANTZAK:
XX. mendearen hasieran galdu zen Erroibarren ingurutxoa dantzatzeko ohitura; dantza hori larrainean dantzatu ohi zen. Aurizberrin badu berezko izena, “Aurizberriko ingurutxoa”. Beste dantza tipikoak jota, katadera-dantza eta soka-dantza ziren eta Mezkiritzen, Orondritzen eta Aintzioan “sequía” izenekoa dantzatu ohi zen, gizon eta emakumeek korroan eskutik helduta.
Egun dantza horiek ez dira ohikoak baina berreskuratzeko ahaleginari esker zenbait herritako jaietan ikus daitezke.
MUSIKA:
Txistua eta gaita oso entzunak izan dira ibarrean. Txistua, ttunttun izenez ezagutua, gehien erabiltzen zena izan da. Ibarreko azkeneko ttunttun jolea Aintzioako Silverio Villanueva izan zen. Silverio bere gisa ikasi zuen eta ibarreko zein inguruko ibarretako herri guztietan ibili zen ttunttuna jotzen herrietako bestetan.
Gaita XX. mendearen hasierako hamarkadetan sartu zen indarrez eta txistua ordezkatu zuen; geroago boskoteak, akordeolariak eta haize-bandak iritsi ziren gurera.
Bestetako oinarria musika, dantza eta gastronomia izan dira eta egun ere badira.
JOLASAK:
Eskualdean gehien zabaldu eta errotu den jolasa pilotarena da, “esku pilota” bereziki.
Mezkiritzen Bost-kirol txapelketa ospatzen da 1981etik; hauek dira jokatzen diren modalitateak: pala motza, larruzko paleta, sare, gomazko paleta eta esku pilota. Egun txapelketa abuztuaren bukaera hasi eta urriaren hasieran bukatzen da eta partiduak asteburuetan jokatzen dira.
Egun bi talde daude eta modalitate bakoitzean jokalari batek jokatzen du; duela urte batzuk pilotari bakoitzak modalitate guztiak jokatzen zituen.
Beste joku mota bat txapena zen, gure garaietara iritsi da eta txanpon bat edo metalezko antzeko zerbait paretara hurbiltzean datza. Beste joku mota batzuk hauek izan dira: boloak, kartak, musa, etab.
HERRI-MEDIKUNTZA:
Herri-medikuntza oso errotua egon da mendeetan zehar eta zenbait ohitura mantendu egin dira gaur egun arte. Adibidez erredurak sendatzeko lisuntxea erabili ohi zen; flemoientzako, haginetako minarentzako eta afoniarentzako lisuntxeren lore idortua “San Juan lorea”. Hortaz gain etxeetako leihoetan edo sabaietako atarietan lisuntxearen abarrak jartzen ziren eta zauriak sendatzeko armamilosarea jartzen zuten.
MATATXERRIA:
Matatxerria besta kutsua duen ohitura da. Antzina txerria neguan hiltzeko ohitura zegoen, ilargia kontuan hartuz, hobe baizen hilberan hiltzea eta zerria gizentzeko patata, zahia eta barazkiak ematen zizkioten.
Matatxerriak lan asko zekarren, batez ere emakumeentzako, eta, hortaz, batzuetan kanpotik etortzen ziren mondongoa egiten laguntzeko emakumeak. Arratsaldearen erdian arrunta izaten zen mondongoa egiten zuten emakumeek txokolate beroa hartzea.
Txerria hiltzen zen egunean bazkari ederra egiten zen eta gosaltzeko baba-zopa, altxarreak, xiameak, kafea eta kopa hartzen zen. Bazkarian ohikoa izaten zen oiloa jatea eta baita txerri sahieskiak ere, giro onean, eta bazkalondoan mus partida jokatzen zen. Egun matatxerriaren ohitura mantentzen da zenbait etxetan.
EUSKARA
Erroibarren euskara izan da bertako hizkuntza mendeetan zehar. XX. mendearen hasieran Erroibarren euskara zen ohiko hizkuntza. 1935etk aitzina hasi zen euskararen beherakada, gero eta nabarmenagoa ondoko urteetan.
Erroibarko euskarak ezaugarri bereziak ditu. Hegoaldeko goi nafarreraren euskalki bat da, Bonapartek egindako sailkapenaren arabera. gaur egun euskalkiaren egoera larria da, oso gutxi baitira bertako euskalkia ezagutzen dutenak. Hala ere gazteengan itxaropena dago, ibarreko ia haur guztiek eskolan euskaraz ikasten baitute.
Euskararen eragina toponimian, esaera zaharretan eta, batez ere, eguneroko hitzetan nabari da.
Aipagarria da Mezkirizko Perpetua Saragüetak (1905ean jaioa) egindako lan idatzia. Gaztetatik idatzi ohi zuen eta Euskal Herriko hiru komunikabide idatzietan argitaratu zituen bere lanak. 1977an “Nere Oroimenak” izeneko lana argitaratu zuen; lan horretan material etnografiko interesgarria dago eta bere alabei dedikatzen dizkien datu biografiko asko biltzen dira.
ESKULANGINTZA
Ibarreko lanbideak beharrari hertsiki lotuak egon dira, hortaz, harreman handia zegoen gizkia, ingurua eta klimaren artean. Eskualdeko lanbide ohikoenak nekazaritza eta abelzaintza izan dira, baina kuxetak egitea ere lanbide arrunta zen.
KUXETAGILEAK:
Erroibartarrak izan dira Nafarroako Pirinio osoan zabaldua zegoen kuxetagile lanbideean aritzen ziren azkenekoak. Ezpela lantzen zutenak gehienbat Lintzoain, Aurizberri, Aintzioa eta Mezkirizkoak izren. Azkenekoetako bat Marcos Saragueta izan da. Berak egiten zituen kuxeta eta sardexkak etxeetan erabiltzen ziren eta, Girona eta Valentziara ere saltzen ziren.
KONPORTAGILEAK:
Aurizberri izan da Nafarroako herri konportagileen arteko garrantzikoena. Bada mende erdia ez direla mahatsak biltzeko konportak egiten. Aurizberriko konportagileek pagoaren zura erabiltzen zuten konportak egiteko olentzako. Barrikak egiteko duela izenekko oholtxoak erabiltzen zituzten, horiek ere pagozkoak. Konportak 85 edo 90 zentimetroko altuera izaten zuen.
ESPORTAGILEAK:
Esportagileek saskiak eta konportak egiten zituzten, eta, batzuetan, baita uztarriak ere. Esportak egiteko urrondoa erabiltzen zuten.